Vorige week is er een nieuwe hit-term gevonden. Na ombuigingen en dissidenten, komen de betrokkenen nu zelf met een knaller: “Stemmen zonder last“. Dat zoiets bestond wisten we al, maar is het, zeker na de ontwikkelingen van vorige week niet een volstrekt holle frase geworden?
Vooraleerst even, zodat u bij bent, de wiki. Merk op dat het stukje “zonder ruggespraak” dus al is verdwenen. volgens mij ligt daar al een antwoord op de waarde van het overgebleven “last”.
Maar laten we beginnen bij het begin. Het beginsel “zonder last” wil zeggen dat een volksvertegenwoordiger zich niet mag laten opdragen in een stemming een bepaald standpunt in te nemen. Dus niet door de voetbalclub waar alle stemmers zitten, niet door de eigen politieke partij en niet door de buurman, die met slaghout reeds de voorpui heeft bewerkt. Heel eerlijk dus. Van iedere volksvertegenwoordiger mag verwacht worden dat hij in het algemeen belang oordeelt.
Los van dit principe, is het bovendien nog zo dat ook in de eed of belofte (voluit: zuiveringseed) beloofd wordt dat er geen gift of gunst tot dan toe is aangenomen en kan er dus “zuiver” begonnen worden aan de functie van volksvertegenwoordiger.
Toch is het principe “zonder last” zo lek als een mandje. Ik zal daarvan twee voorbeelden geven.
Allereerst de partijenstructuur. De afgelopen week hebben we eens aangenaam mee kunnen kijken bij het CDA in welke mate hierin geldt dat er “zonder last” wordt gewerkt. Kortgezegd werkt het eigenlijk zo: indien er wordt uitgesproken dat er sprake dient te zijn van fractiediscipline (en ik denk dat het per partij verschilt met welke kracht dergelijke uitspraken worden gedaan), dan staat de vertegenwoordiger in dubio. Hij kan natuurlijk stemmen wat hij wil. Lekker zonder last. Maar zo simpel werkt het niet. Want een fractie kan in veel gevallen wel degelijk “iemand uit de fractie gooien”. De bevoegdheid is op vele manieren geregeld, maar in praktijk is het gebruikelijk om vervolgens ook te verzoeken om in deze gevallen afstand van de zetel te doen waar men op zit. Zoniet, staat bij vele partijen de weg naar royement open. Dit alles gaat natuurlijk uit van de formeel zwaarste manier waarop partijen omgaan met afwijkende standpunten. Maar toch. Indien men dus te horen krijgt van zijn of haar fractievoorzitter te horen krijgt dat men met de fractie mee móet stemmen terwijl men dat niet wil, kiest men in ultimo voor volgen óf een partijroyement. Hetgeen voor 90% van de politici een einde van hun politieke carrière inhoudt. In dit geval is “zonder last” dus maar een zeer relatief begrip.
Ten tweede denk ik toch dat het juist is om op te merken dat er heel veel politiek wordt bedreven buiten de Tweede Kamer. En indien men met voorkeurszetels van voetbalclub of harmonie in een gemeenteraad terecht komt, denk ik dat er een moreel conflict zal ontstaan bij eenieder die bij zulke verenigingen over de hen toekomende subsidies stemt. Is dat erg? Ja, want er dient slechts in het algemeen belang te worden gestemd. Nee, want eenieder komt “met bagage” de raad in. Na jaren scouting en boswandelingen zal ondergetekende zich altijd wat ‘groener’ voelen dan een willekeurig ander raadslid. Dat lijkt me normaal. Dat noem ik profiel. Iedere gekozen volksvertegenwoordiger zal juist op een dergelijk profiel worden gekozen. Sterker nog, vaak is de roep om herkenbare kandidaten groot. Niet alleen de toezeggingen uit een verkiezingsprogramma, maar ook de hobby’s en achtergronden van een verkiesbare geven zijn verkiesbaarheid gezicht.
Nota bene: er is er altijd een andere mooie “last”. Die van de politieke toezegging. Indien iemand een toezegging doet, of zijn principes en waarden weergeeft, moet rekening mee houden dat er mensen en groepen zijn die daar standpunten in zullen herkennen en die dus ook bij een toepasselijke stemming verwachten dat er in die lijn wordt gestemd.
Politieke consequentie en geloofwaardigheid zijn wellicht de grootste vijanden van “zonder Last”. Dat lijkt me een goed ding.
Tot slot, voor u denkt dat er dictatoriale toestanden in onze fractie zijn uitgebroken, een voorbeeld van de vrijheden die in onze fractie gelden(PDF).
Volgens mij verwar je ‘nemen een last op zich’ met ‘stemmen zonder last’. Dat volksvertegenwoordigers zich om de hun amoverende redenen geroepen voelen binnen de lijnen van de fractie te lopen maakt niet dat een ander kan gelasten dat zij x of y stemmen. In die zin is stemmen zonder last – zeker vanuit staatsrechtelijk oogpunt – geen holle frase.
Zonder last of ruggespraak betekent dat iedere volksvertegenwoordiger zijn eigen afweging kan maken. Of die afweging wordt ingegeven door de voetbalclub, de politieke partij of moeder de vrouw is zijn/haar eigen verantwoordelijkheid.
Dat de volksvertegenwoordiger zich afhankelijk maakt van derden (de PP inbegrepen) maakt niet dat hij onder last stemt. Een volksvertegenwoordiger is onafhankelijk omdat niemand de wijze van vertegenwoordiging kan gelasten. Dat de volksvertegenwoordiger zichzelf die afhankelijkheid maakt van derden is zijn keuze MAAR een keuze die niet afgedwongen kan worden en daarmee is het stemmen zonder last toch een van de belangrijkste waarborgen in onze democratie.
Dank voor je reactie.
Neen, ik verwar niets. En ik ben het ook geheel met je eens dat er geen staatsrechtelijke belemmeringen zijn om te stemmen zonder last. Het is slechts dat ik mij afvraag of een politicus niet onder te grote druk (royement) kan worden gezet indien hij zijn partij niet volgt.
Of hij zich door zoiets laat beïnvloeden, is aan de politicus zelf. Maar het is een zware druk.
Ter vergelijking: een geschenkje van een paar tientjes dient te worden gemeld als “ontvangen geschenk”. Dit allemaal in het kader van transparantie en integriteit. Maar een PP die je met zes partijnotabelen eens even uitlegt dat je HEEL SNEL in de fractie-pas moet gaan lopen, omdat je het anders kunt schudden binnen de partij, staat dan weer niet op de gemeentelijke website.
Dat is dan een afweging tussen integriteit en ambitie. Het ‘uit je partij gezet worden’ is enkel een probleem als je je volkvertegenwoordigingsschap als stap in je politieke carriere ziet en niet louter als taak het volk dat op jou heeft gestemd heeft naar eer en geweten te vertegenwoordigen. De ‘corruptie’ komt derhalve van binnenuit en ontstaat niet door druk van buitenaf, en daar is geen regelgeving tegen bestand.